🎙 СИНТЕЗ – ғылыммен жұмыс істеудегі біздің таңдауымыз

Трансдисциплинарлық көзқарас
«Шығармашылық бастама тек DHT-да ғана емес, жалпы ғылымда да маңызды.»

Авт.: Абдрахманова Г.Т., Лямцев А., Даринбай Ж.

🔹 Кіріспе
Бүгінде IT мен мехатрониканы, химия мен металлургияны біріктіретін пәнаралық жобалар барған сайын танымал болуда. Алайда, олар бастапқыда жоғары тәуекелді деп саналады, себебі қандай нәтиже беретінін алдын ала болжау қиын

Гуманитарлық және техникалық ғылымдарды біріктірудің маңызы қандай және серіктестерді идеяның болашағына қалай сендіруге болады?

❓ Сұрақ: Абдрахманова Г.
— Сіз жұмыс істейтін негізгі бағыттардың бірі — жоғары технологиялар мен нақты ғылымдар немесе Digital HumanTechnologies (DHT). Бұл сала мамандары немен айналысады?
Жауап:
— Бұл сала салыстырмалы түрде жаңа, шамамен 15 жыл бұрын қалыптасты. Көп жағдайда DHT мамандары гуманитарлық ғылымдардан келеді, олардың мақсаты — өз саласында қолдануға болатын заманауи цифрлық әдістерді табу. Мысалы, мехатроникада, химияда, геологияда.

Бүгінде Қазақстанда цифрлық техникалық және гуманитарлық ғылымдар қарқынды дамуда, себебі ақпараттық технологиялар ғалымдарға зерттеулердің үлкен көлемдегі мәтіндерін өңдеуге көмектеседі.

DHT-дағы басқа да перспективалы бағыттар — геоақпараттық технологиялар мен 3D-модельдеу. Бұл технологиялар артефактілердің цифрлық коллекцияларын жоспарлау мен жасауда белсенді қолданылады. Олардың маңыздылығы — ғылыми коллекцияларды мамандарға, жастарға және түрлі салалардағы зерттеушілерге қолжетімді етуінде. 3D-модельдер арқылы, мысалы, шынайы өмірде қол жеткізу қиын артефактілерді компьютер арқылы зерттеуге болады.


❓ Сұрақ: Лямцев А.
— Бастапқыда техникалық білім алған адам ретінде, сізге IT мен әлеуметтік ғылымдардың тоғысында жұмыс істеу неге қызықты болды?

Жауап:
— Менің арманым — DHT арқылы техникалық ғылымдар үшін жаңа синтез бен синергия табу. Қазіргі уақытта цифрландыру саласындағы мамандар барлық ғылымдар үшін жаңа білім алады. Бұл техникалық білімі бар адам үшін аздап өкінішті жағдай, сондықтан мен DHT-дан техникалық бағыттарға қандай жаңа әдістерді алуға болатынын зерттеуге тырысамын. Бұл мен үшін өте нақты мақсат.

Ең танымал әдістердің бірі — генетикалық әдістер мен жасанды нейрондық желілер. Техникалық мамандар алдымен табиғатты зерттеп, белгілі бір заңдылықтарды анықтайды, содан кейін техникалық жүйелердің модельдерін құрып, олардың қалай жұмыс істейтінін түсіндіреді. Бұдан кейін IT немесе техникалық білімге ие мамандар бұл идеяларды басқа салаларда қолдану үшін математикалық сипаттап, алгоритмдер жасап, бағдарламалық қамтамасыз ету әзірлейді. Сол сияқты, DHT саласында да жаңа әдістерді табуға болады деп ойлаймын.


❓ Сұрақ: Абдрахманова Г
— Қазіргі уақытта цифрлық техникалық немесе әлеуметтік ғылымдар қаншалықты сұранысқа ие? Олар студенттер үшін қызықты ма?
Жауап:
— Қазақстанда қазір DHT бағыттары оннан астам жетекші университетте бар. Алғашында бұл бағдарламалар магистратура деңгейінде ашылды, бірақ қазір бакалавриат бағдарламалары да дайындалуда. Абитуриенттердің тапшылығы жоқ екенін ескерсек, бұл сала нарықта өте сұранысқа ие деп айтуға болады.

— Digital HumanTechnologies мамандығын сәтті меңгеру үшін студенттер қандай дағдыларға ие болуы керек?
Жауап:
— Ең алдымен, бұл шығармашыл адамдар болуы керек. Көп жағдайда бұл әлеуметтік салалардан келген мамандар, олар өз салаларында цифрлық технологияларды қолданудың болашағын көреді. Олар өз идеяларымен келеді және магистрлік жұмыс барысында бұл идеяларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қазіргі технологияларды зерттейді. Менің ойымша, шығармашылық бастама тек DHT үшін ғана емес, жалпы ғылым үшін маңызды. Ғылымда шығармашылық болмаса, оның мәні де болмайды.


❓ Сұрақ: Лямцев А.
— Яғни, цифрлық технологиялар немесе гуманитарлық бағыттарға түсу үшін бағдарламалау мен IT-ді білу міндетті емес пе? Барлығын үйретеді ме?
Жауап:
— Шындығында, бағдарламалау дағдысы міндетті емес. Деректерді өңдеуге мүмкіндік беретін дайын жасанды интеллект жүйелері мен алгоритмдері өте көп, сондықтан бағдарламалауды білмей-ақ жұмыс істеуге болады. Маңыздысы — материалды дұрыс дайындап, қандай нәтижеге қол жеткізгіңіз келетінін түсіну. Қандай гипотезаны растағыңыз немесе жоққа шығарғыңыз келетінін анықтау қажет.

Сонымен қатар, Python сияқты қарапайым бағдарламалау тілдері бар. GPT Chat секілді көптеген дайын кітапханалары бар жүйелер көмегімен бағдарламалау бойынша минималды дағдылары бар адамдар да деректерді өңдей алады.


❓ Сұрақ: Даримбай Ж.
— Қазақстанда осындай конкурстар бар ма? Олар қажет пе және неге?
Жауап:
— Қазақстанда OPEN SPACE секілді батыл жобалар әзірге жоқ. Жалпы, бізде ұсынылатын дәстүрлі конкурстар көп, бірақ олар көбінесе ақшалай жүлдеге бағытталған және ақылы негізде өткізіледі. Университеттер арасында ондай конкурстар аз.
Ғылыми конкурстардың көпшілігі — университеттік немесе коммерциялық, мысалы, демеушілер, мемлекеттік ұйымдар, меценаттар немесе университеттер ғылым мен инновация аясында ұйымдастырады. Оларды, соның ішінде қаржыландыру жағынан да қолдайды.

Бізге ұқсас конкурстар, сөзсіз, маңызды, өйткені олардың қатысушылары тәуекелі жоғары жобалар ұсынады, олар үлкен нәтиже бере алады. Мұндай конкурстарда команда мүмкіндігінше батыл идеяларды жүзеге асыруға мүмкіндік алады.

Егер жоба конкурс нәтижесінде қандай да бір қор тарапынан қолдау алса, бұл қаржылық және психологиялық тұрғыдан үлкен көмек болады. Бірақ кейде бұл тек гранттық ақшаны игеру құралына айналып, нағыз мотивация мен дамуға серпін бермейді.

Мысалы, біздің конкурстарда жобаларға қолдау көрсетілген кезде, қатысушыларды жұмысқа алады, басқа жобаларға шақырады, инвесторлар көбірек сенім білдіреді және ынтымақтастыққа ықыласпен қарайды. Ал кейбір жобалар практикалық маңызы жоқ екенін түсініп, уақыттарын босқа кетірмей, басқа бағыттарға ауысады. Осылайша, иллюзияның орнына шынайы бағалау пайда болады.