АБДРАХМАНОВА Г.Т., АҚЫЛБЕК.А., ДАРИМБАЙ Ж.
2-БӨЛІМ: СҰХБАТ


Ақылбек.А. - ға сұрақ:
— Ғылым әлемді біз білетіндей етіп қалыптастырды. Бүгінгі күні ғалымдардың назарында қандай мәселелер бар?

— Ғылым кез келген қоғамның бір бөлігі болып табылады және біз қойған сұрақтарға жауап береді. Біздің өмір сапамызға әсер ететін жаһандық мәселелер бар. Мысалы, біз бензиннің жұмыс істемейтін кезге оралғымыз келмейді, яғни мұнай мен басқа да қазіргі таңда бізді алаңдатпайтын ресурстарды пайдалану мүмкін болмай қалуы мүмкін. Экологияға зиян тигізіп, аурулар пайда болып, қоршаған ортаның қазіргі мәселелеріне сезімтал адамдардың денсаулығына зиян келеді. Немесе 30 жылдан кейін Жер халқының саны 20 миллиардқа жетуі мүмкін — осындай жағдайда адамдардың денсаулығын қалай сақтап, экологиялық шектеулерге қарамастан, оларды қалай тамақтандыруға болады? Осындай жаһандық сұрақтарға жауап іздеумен ғалымдар айналысады. Бірақ олар тек нақты мәселелердің шешімін табумен ғана шектелмейді. Зерттеулер біздің білместігіміздің деңгейін төмендетіп, қоршаған әлемді және өзімізді жақсы түсінуге көмектеседі. Кейбір зерттеулер біздің түсінігімізді түбегейлі өзгертіп, үлкен жаңалықтарға жол ашады. Қазіргі кезде жаңа технологиялар мен жаңа шешімдер заманы туындауда, бәрі өзгеруде, бұл да ғылымның бір бөлігі.


Абдрахманова Г.Т.-ға сұрақ:
— Дегенмен, ғалымдардың жұмысының нәтижелері әрдайым белгілі бола бермейді және қарапайым адамдарға түсініксіз. Ғылымға деген қызығушылықтың төмен болу себебі неде?

— Иә, бұл рас. Ғылымнан нақты нәтиже күтудің өзі заңды нәрсе. Әсіресе, Қазақстандағы ғалымдар — ел ішінде және шетелде жүрген қазақстандықтар негізінен мемлекет пен университеттерде жұмыс істейді. Ғылым шетелдегідей кең өріс алмаған, ал қаржыландыру негізінен салық төлеушілердің ақшасынан келеді. Мемлекеттің ғылымды қаржыландыру үлесі 75-80%-ды құрайды, жыл сайын артып келеді, бірақ бұл мәселенің шешімі емес, тек сұраныстың артуы деп ойлаймын. Мұнда ғылымды университеттік шеңберден шығару және ғалымдардың ойлау жүйесін өзгерту қажет. Ғылым бастамашыл, әр ғалымның өз көзқарасы бар, ал университет белгілі бір жүйе немесе эгрегор болып табылады. Қазіргі ғылым интеграция, синтез, синергия, басқару, маркетинг, HR, коммуникация және басқа да салалармен байланысқан. Бұл да бір құрылым, бірақ өзгеше, оны коммерцияландыруға болады.
Тарих бізге кейбір жаңалықтардың қабылдануы мен түсінілуі уақытты қажет ететінін көрсетеді. Мысалы, Эйнштейннің салыстырмалылық теориясы өз заманында төңкеріс жасағанымен, оны сол кезеңдегі ғылымнан алыс адамдар түсінді ме? Көпшілігі түсінбеді. Бүгінде де оны толығымен ұғынбайтындар бар. Оның практикалық қолданылуын бірден түсінген жоқ, бірақ бүгінде осы теорияның арқасында GPS және әуе қозғалысын реттейтін технологиялар бар.
Құрылысқа инвестиция салғанда, сіз нақты кірпіштер мен жабдықтарды сатып аласыз, кәсіби мамандарды жалдайсыз, үдерісті басқарасыз және белгілі бір уақыттан кейін ғимараттың дайын болатынын білесіз. Ғылымды осылай басқара аласыз ба? Әсіресе жаңа, революциялық бағыттарды зерттегенде? Өте шектеулі түрде. Бұл шығармашылық процесс. Кейде қажетті жабдықтардың болмауы да ғылымның дамуын тежейді. Сондықтан ғылым әрдайым нақты шешімдер бермейді, ол зерттеушілік сала. Ғылым — шыдамдылық пен өз идеяларына деген сенімділікті талап етеді.


Абдрахманова Г.Т.-ға сұрақ:
— Технологияның дамуы ғалымдардың жұмысын жеңілдетті ме? Білім экономикасы. Оқуға арналған машиналар: жасанды интеллект негізінде курстарды кім жасайды?

— Бұл әрі оңай, әрі қиын. Деректерді жинау және оларды талдау құралдары көбейді, бұл жақсы жаңалық. Он жыл бұрын барлық уақытта жарияланған ғылыми мақалалар саны 50 миллионға жуық еді, ал бүгінде олар әлдеқайда көп. Алайда, ғылымға деген мотивация көбіне қаржылық пайдаға негізделіп барады. Алғашында ғылым болашаққа бағытталған болса, кейіннен оның коммерциялық жағы басым болуда.
Жасанды интеллект және машиналық оқыту технологияларының интеграциясының арқасында ғалымдарға бағдарламалаудың барлық қыр-сырын білу қажет емес. Бұрын ісік секілді патологияларды қолмен анықтау қажет болса, кейінірек алгоритмдер пайда болды, бірақ оларды қолдану үшін маман қажет еді. Ал қазір сіз деректерді жүктеп, жасанды интеллекттің өзі заңдылықтарды тауып, шешімдерді ұсына алады. Бұл ғылымның дамуын жеделдетеді.
Алайда, біз әлі де көптеген салаларда толықтай дәл үлгілер жасай алмаймыз. Механика саласында сәл көбірек жетістіктерге жеттік, химияда азырақ, медицинада одан да аз, ал әлеуметтік ғылымдарда тіпті мардымсыз. Әр салада даму жылдамдығы әртүрлі.


Даринбай Ж.-ға сұрақ:
— Жасанды интеллект ғалымды алмастыра ала ма? Интеллекттер текетіресі қашан болады?

— Жоқ. Қазіргі жасанды интеллект тек қолдау көрсететін технология. Ол бар деректерді талдап, белгілі бір заңдылықтарды анықтай алады. Бірақ жаңа білім салаларын қалыптастырып, мүлдем жаңа шешімдерді таба алмайды. Ол адамсыз жұмыс істей алмайды.


Ақылбек.А. - ға сұрақ:
— Қандай ғылыми жобаларға инвестиция салу керек? Олар тек идея деңгейінде болса, қалай бағалауға болады?

— Біз жаңа нәрсенің пайда болу мүмкіндігін әрдайым бағалай алмаймыз. Тарихта мұндай мысалдар көп. Мысалы, 1930 жылдары ғалымдар екі өлшемді материалдардың тұрақсыз екенін және оларды жасау мүмкін емес екенін дәлелдеген. Алайда, 2004 жылы Андрей Гейм мен Константин Новоселов графен жасап, 2010 жылы Нобель сыйлығын алды. Сондықтан ғылымда зерттеуге еркіндік беру маңызды.


Даринбай Ж.-ға сұрақ:
— Қандай салаларда ғылыми серпіліс күтуге болады?

— Қазіргі жағдайда ең маңыздысы — қолданбалы зерттеулер мен технологиялық әзірлемелер. Химия, биология, медицина және өнеркәсіптік технологиялар салаларында үлкен серпілістер болуы мүмкін. Бұл салаларда цифрландыру белсенді жүріп жатқандықтан, жаңа шешімдер пайда болуда.